Europa wil zijn internet terug. Het probeert de macht over de digitale sfeer uit de klauwen van Big Tech-bedrijven te wrikken. Als onderdeel van haar strategie voor de digitale toekomst van de EU streeft de Europese Commissie (EC) naar een digitale omgeving die is gebaseerd op Europese waarden: een mensgericht internet waar de grondrechten van mensen worden gerespecteerd, en een digitale interne markt met een eerlijk speelveld. Om dat te bereiken werkt de EC aan nieuwe wetten om de digitale ruimte te reguleren. Een belangrijk stuk wetgeving is het Digital Service Act pakket, dat in december vorig jaar werd voorgesteld. 

Het pakket bestaat uit twee wetgevingsinitiatieven: de Digital Services Act (DSA), die tot doel heeft de burgers en hun grondrechten online te beschermen, en de Digital Markets Act (DMA), die tot doel heeft de aanzienlijke macht van 'zeer grote online platforms of poortwachters te beteugelen. Het pakket introduceert een op maat gemaakt verantwoordelijkheidsschema op basis van de grootte van een bedrijf. De eerste laag bestaat uit kleine bedrijven. Zij hebben de minste verantwoordelijkheden om hun regeldruk te beperken. Het tweede niveau is gereserveerd voor grote platforms. Het derde niveau omvat de zeer grote online platforms zoals Facebook en Google. Ze worden aangeduid als poortwachters omdat ze een belangrijke toegangspoort zijn tussen bedrijven en klanten. Dit geeft hen de macht om regels op te stellen die andere bedrijven benadelen en tot oneerlijke concurrentie kunnen leiden. Daarom legt het voorstel hen de meeste verantwoordelijkheden toe. Een platform wordt als poortwachter beschouwd als het ten minste 10% van de EU-bevolking bedient.

De Digital Service Act

Een van de problemen die de DSA wil aanpakken, is de verspreiding van illegale inhoud, zoals haatzaaien, wraakporno en het aanbieden van namaakgoederen. Onder de voorgestelde wet krijgen zowel de autoriteiten van de lidstaten als de burgers meer controle om digitale dienstverleners te waarschuwen voor dergelijke illegale inhoud. Dienstverleners moeten gebruiksvriendelijke mechanismen instellen waarmee iedereen inhoud, die als illegaal wordt beschouwd, kan raporteren. De aanbieder moet de melding snel verwerken en de rapporteur informeren over zijn beslissing over hoe hij met de inhoud zal omgaan. Als de beslissing via een geautomatiseerd proces wordt genomen, moet dat ook aan de rapporteur worden gecommuniceerd. Ze moeten ook een natuurlijke persoon binnen hun bedrijf aanwijzen die als aanspreekpunt voor de autoriteiten van de lidstaten fungeert.


De inaugurele Wereld Ethisch Elektronica Forum (WEEF) vindt plaats op 18 november 2021 in München, Duitsland. Het programma zal informatieve lezingen bevatten over belangrijke ethische kwesties die belangrijk zijn voor iedereen in de wereldwijde elektronicagemeenschap. Elektor en haar partners nodigen technici, makers, academici, beleidsmakers en leidinggevenden uit voor een open discussie over milieuvriendelijke ontwerppraktijken, het belang van duurzame ontwikkelingsdoelen, maatschappelijk verantwoord ondernemen en nog veel meer. Schrijf je vandaag in om deel te nemen. 

Het is niet zonder risico om online platforms te verplichten illegale inhoud te verwijderen en hen ter verantwoording te roepen als ze dat niet doen. Het kan een voorkomende houding stimuleren en ertoe leiden dat inhoud te veel wordt verwijderd. Digitale rechtenorganisaties hebben gewezen op het gevaar om particuliere bedrijven de facto te laten beslissen over wat online kan worden gepubliceerd. Het schendt de grondrechten van de vrijheid van meningsuiting en het recht op informatie. Om te ambitieuze verwijdering van inhoud tegen te gaan, handhaaft de DSA twee kernprincipes die zijn vastgelegd in de e-Commerce Directive, het wettelijke kader dat het Europese internet sinds 2000 beheerst. Deze kernprincipes zijn de beperkte aansprakelijkheidsregeling en het verbod op een algemene controleverplichting . De eerste stelt dat platforms niet aansprakelijk kunnen worden gesteld voor door gebruikers gegenereerde inhoud, tenzij ze 'feitelijke kennis' hebben dat de inhoud illegaal is. De laatste stelt dat platforms niet kunnen worden gedwongen om een ​​algemene controle van hun systemen uit te voeren om illegale inhoud te identificeren.

De DSA introduceert meer waarborgen om gebruikers te beschermen tegen ongerechtvaardigde verwijdering van inhoud of om zonder geldige reden van een platform te worden gegooid. Serviceproviders moeten gebruikers informeren over verwijderingen en de reden aangeven waarom. Grote platforms moeten zorgen voor een interne klachten behandelingsprocedure zodat gebruikers de beslissing kunnen aanvechten (kleine bedrijven zijn vrijgesteld van deze verplichting). Grote platforms moeten ook zorgen voor geschillen beslechtings mechanismen onder toezicht van een onafhankelijk orgaan. De DSA wil de machtsbalans tussen platformen en samenleving meer naar de laatste verschuiven door transparantieregels in te voeren. Momenteel verzamelen veel platforms veel gegevens over hun gebruikers, terwijl gebruikers heel weinig weten over hoe platforms werken. Onder de DSA moeten grote platformen opener worden over gericht adverteren. Gebruikers moeten worden geïnformeerd welk bedrijf of welke persoon de advertentie op hen richt en waarom de advertentie op hen is gericht. Ook grote platforms moeten opener worden over hun aanbevelingssystemen. Ze moeten gebruikers duidelijk uitleggen wat de belangrijkste parameters zijn die ze gebruiken voor het aanbevelen van inhoud. Gebruikers krijgen ook het recht om die parameters te wijzigen of volledig af te zien van het aanbevelingssysteem. terwijl gebruikers heel weinig weten over hoe platforms werken. Onder de DSA moeten grote platforms opener worden over gerichte advertenties. Gebruikers moeten worden geïnformeerd welk bedrijf of welke persoon de advertentie op hen richt en waarom de advertentie op hen is gericht. Ook grote platforms moeten opener worden over hun aanbevelingssystemen. Ze moeten gebruikers duidelijk uitleggen wat de belangrijkste parameters zijn die ze gebruiken voor het aanbevelen van inhoud. Gebruikers krijgen ook het recht om die parameters te wijzigen of volledig af te zien van het aanbevelingssysteem.

Big Tech en de Digital Markets Act

De DMA is specifiek van toepassing op poortwachters en heeft als doel een eerlijk speelveld te creëren in de digitale markt. Daartoe stelt de DMA voor dat zeer grote onlineplatforms hun eigen producten niet mogen bevoordelen boven die van concurrenten (bijv. Google vermeldt zijn eigen diensten bovenaan de zoekresultaten van zoekmachines). Gegevens van bedrijven worden beter beschermd: bedrijven moeten toegang krijgen tot de data die ze op het poortwachtersplatform hebben gegenereerd. Ze moeten ook toestemming krijgen om hun gegevens uit het ecosysteem te halen om ze elders te hosten. De poortwachter mag die gegevens niet gebruiken om te concurreren met het bedrijf. Ook mag de poortwachter zijn intermediaire status niet meer opleggen: wanneer consumenten en bedrijven buiten het platform willen aansluiten, mag de poortwachter dit niet meer verhinderen. 

EU-vlaggen bij het Berlaymontgebouw van de Europese Commissie. (Foto door Guillaume Périgois via Unsplash)

In haar strijd om de macht met Big Tech gebruikt de EC de grote middelen. De straffen voor het overtreden van de wet kunnen zwaar zijn. Poortwachters die zich niet aan de DSA houden, kunnen een boete krijgen tot 6% van hun jaaromzet. Bij aanhoudende niet-naleving kunnen zij gedwongen worden alle activiteiten op de Europese netwerken tijdelijk op te schorten. De boetes voor het overtreden van de DMA zijn zelfs nog hoger bij 10% van de jaaromzet. Aanhoudend malafide gedrag kan worden bestraft met een verplichte splitsing van het bedrijf.
Het Digital Services Act-pakket doorloopt momenteel het wetgevingsproces van de EU. De EC, het Europees Parlement en de lidstaten moeten het allemaal eens worden over de definitieve tekst voordat deze wordt aangenomen.

Opmerking: Dit artikel over de Europese benadering van big tech verscheen voor het eerst in Elektor juli/augustus 2021.


Vertaling: Hans Adams