Achteloos innoveren is niet meer van deze tijd

De tijd is rijp om bewust sturing te geven aan de digitale revolutie, stelt het Rathenau Instituut. Lange tijd lag de focus op technologische innovatie en werd impliciet aangenomen dat maatschappelijke vooruitgang vanzelf zou volgen. Maar inmiddels is duidelijk dat digitalisering ook veel schaduwkanten kent zoals verlies van privacy en toenemende ongelijkheid. In plaats van rücksichtslos innoveren en er het beste van hopen, moeten we de digitale samenleving bewust vormgeven.

Het Rathenau Instituut onderzoekt de maatschappelijke aspecten van technologie en wetenschap. Afgelopen september verscheen het rapport Doelgericht digitaliseren. Hierin wordt gepleit voor een digitale transitie waarin mensen en waarden centraal staan. Om dit te bereiken worden een aantal aanbevelingen gedaan:

1. Verbind technologische vernieuwing aan publieke waarden

Koppel je visie op de maatschappij aan innovatie. Bedenk waar je als samenleving naartoe wilt en stem innovatie- en ontwikkelingsplannen daar op af. Publieke waarden worden dan het uitgangspunt van vernieuwing. Een voorbeeld hiervan zijn de ethische richtlijnen die door de Duitse overheid zijn vastgesteld voor de zelfrijdende auto. Dit geeft ontwikkelaars richting bij het vormgeven van hun systemen. Deze vorm van technologische ontwikkeling waarbij maatschappelijke uitdagingen richting geven, wordt een missiegedreven innovatiebeleid genoemd.

2. Bedrijven en ontwikkelaars moeten hun verantwoordelijkheid nemen

Het Rathenau Instituut roept bedrijven en ontwikkelaars op beter na te denken over de gevolgen die hun digitale producten en diensten hebben voor de samenleving. Een voorbeeld daarvan is security by design. Een dramatische hoeveelheid Internet of Things apparaten is slecht beveiligd. Fabrikanten willen zo snel en zo goedkoop mogelijk hun producten op de markt brengen en beveiliging is daarbij vaak het sluitstuk. Niet alleen worden gebruikers hiervan de dupe, ook het internet als geheel wordt zwakker als er een grote hoeveelheid krakkemikkige apparaten aan wordt gehangen. Bedrijven zouden daarom meer moeten investeren in beveiliging en hier al in de ontwerpfase over nadenken.

3. Technologisch burgerschap

Het is belangrijk dat burgers grip hebben op hun digitale leefomgeving. Ze moeten niet het gevoel hebben dat digitalisering hen overkomt en dat zij geen werkelijke keuzes kunnen maken. Iedereen moet gebruik kunnen maken van de kansen die technologieën bieden, en zich kunnen weren tegen de risico’s die er aan kleven. Hiervoor zijn vaardigheden en kennis nodig. Technologische kennis maar vooral ook kennis van de politieke en ethische dimensies van technologisering. Dit stelt mensen namelijk in staat zich te mengen in het publieke debat over digitalisering. En zo’n debat is hard nodig om te bepalen wat voor een digitale samenleving we willen bouwen. Die gezamenlijke visie vormt vervolgens de basis voor een missiegedreven innovatiebeleid.

Foto: Amsterdam Historisch Museum vanuit de lucht. Sebastiaan ter Burg. CC BY-SA-2.0.